Interview met Senja Boom: Eerste groepscontract in Nederland: “vertrouwen is de basis”

Als adviseur energietransitie op de afdeling innovatie van Stedin stond Senja Boom, samen met vier gepassioneerde ondernemers, aan de wieg van het groepscontract voor de energy hub op bedrijventerrein Slabbecoornpolder en Welgelegen in Tholen. Het terrein tekende daarmee, als een van de pilots, de eerste groepscapaciteitsovereenkomst in Nederland. Daarmee vormen ze een voorbeeld voor vele andere energy hubs. Reden genoeg om in een goed gesprek te ontdekken hoe dit contract tot stand is gekomen en hoe belangrijke afspraken zijn vormgegeven. Daarnaast kijken we ook naar de toekomst van energy hubs in het beheergebied van Stedin.

Hoe is jouw samenwerking met de energy hub in Tholen begonnen? 

In 2020 tijdens de eerste opdracht van mijn traineeship bij DNWG, de voormalige netbeheerder van Zeeland, kwam ik voor het eerst in contact met vier bedrijven in Tholen. Zij wilden graag verduurzamen en zelfvoorzienend zijn met behulp van een batterij. Toen al waren ze bezig met hoe ze slimmer om konden gaan met de energie die ze produceren en gebruiken. Dat was nog voordat we officieel netcongestie afriepen. Twee jaar (en een fusie met Stedin) later kwamen we weer in contact nadat de bedrijven zich hadden aangemeld voor het leveren van flex capaciteit naar aanleiding van de Flex Challenge. Sinds die eerste ontmoeting hadden de bedrijven hun plan verder ontwikkeld, maar ze waren nog geen stap dichterbij een contract met de netbeheerder gekomen.Ik zag dat ze met juiste bedoelingen en intenties aan tafel zaten en wist ook: groepscontacten zijn een ding, die komen eraan. Dus ik voelde echt de motivatie om hiermee aan de slag te gaan en een mooi contract op te stellen dat voor zowel, de netbeheerders, de bedrijven als alle andere aangeslotenen en zij die op de wachtrij staan passend is. En daar zijn we uitgekomen.

Foto van STEDIN: Praktijkvoorbeeld pilot e-hub Tholen video

Hoe is het proces vanaf dat moment gelopen?

De bedrijven zijn begonnen door samen te investeren in een batterij van 2 megawatt uur, van On E-Target. Daarvoor hebben we begin 2023 een capaciteitsturingcontract opgesteld. Dit betekent dat tijdens pieken in de vraag, de batterij niet mag opladen. Wanneer er te veel zonne-energie in het net is, moeten ze juist opladen. Dit creëert ruimte op het net voor alle zonnepanelen die in Zeeland zijn geïnstalleerd, een regio waar meer zon is, in vergelijking met de rest van het land. Onder dit contract werd dus alleen de “congestieverzachtende” werking van de batterij vastgelegd.

Daarna begonnen we met het vormgeven van een groepscontract. Die is in september 2023 getekend. Daarbij hielp het dat we elkaar al kenden en dat we niet helemaal van scratch hoefden te beginnen met de situatie uitzoeken. Door het groepscontract zal de batterij met name ingezet worden voor de bedrijven in de energiehub. De sturing van de batterij en andere flexibele assets zoals laadpalen en zonnepanelen wordt nog geregeld. Energy Freedom ontwikkelt hiervoor een softwareplatform. Er wordt overigens alleen op de echt flexibele assets gestuurd, niet op de bedrijfsprocessen, tenzij dat later toch haalbaar blijkt.

Op het moment dat de batterij gaat intreden in de energy hub, willen we opnieuw een flexcontract afsluiten met de energiehub (een variatie op het eerdere capaciteitssturingscontract). Zo kunnen zij, wanneer er te veel zon in Zeeland is, hun eigen zonnepanelen uitschakelen en de batterij opladen. Dit geldt ook voor de laadpalen die stuurbaar gemaakt kunnen worden. We willen al deze assets inzetten om het net te ontlasten tijdens momenten van hoge zonne-energieproductie. Dit zal extra ruimte creëren voor andere gebruikers in de regio Schouwen-Duivenland en Tholen om zonnepanelen op daken te installeren.

Uiteindelijk zullen er dus twee aparte contracten zijn tussen de netbeheerder en de energy hub. Het groepscontract waardoor assets flexibel ingezet kunnen worden en een flexcontract om het elektriciteitsnet in de regio te kunnen ontlasten.

“We hebben denk ik inderdaad veel met elkaar op vertrouwen kunnen doen en daardoor kunnen we ook bepaalde stappen doorbreken”

Is het spannend voor Stedin dat de afspraken en contracten stap voor stap gemaakt worden?

Enerzijds wel, anderzijds hebben we echt goede gesprekken en open gesprekken met deze ondernemers en weten we ook dat zij er erg maatschappelijk gedreven in zitten. Dan durf je het ook aan. De bedrijven hebben bijvoorbeeld ook geïnvesteerd in de batterij op basis van het individuele contract voordat ze wisten hoe precies dat groepscontract nou ging werken. Dus we hebben inderdaad veel met elkaar op vertrouwen kunnen doen en daardoor kunnen we ook bepaalde barrieres doorbreken.

Jullie hebben een groepscapaciteitsovereenkomst getekend. Wat hebben jullie daarin afgesproken met betrekking tot de gecontracteerde vermogens?

In Tholen hebben we afgesproken dat bedrijven een groepscapaciteit krijgen van 900 kilowatt vermogen. Die grens is gebaseerd op hoeveel impact zij in het verleden op het net hebben gehad. Ook hebben we afgesproken dat als zij zich daaraan houden, wij niet op de individueel gecontracteerde capaciteit handhaven. Dit maakt het juridisch en praktisch makkelijk uitvoerbaar, omdat alle betalingen regulier kunnen doorlopen en er geen extra capaciteit wordt verschaft en daardoor geen impact is op de mensen in de wachtrij voor een aansluiting. Ook betekent dit dat als het groepscontract niet zou werken, de deelnemers mogen terugvallen op hun individueel gecontracteerde transportvermogen.

Foto van STEDIN: Praktijkvoorbeeld pilot e-hub Tholen video

Hoe is het gelukt om tot een overeenkomst te komen?

Van oudsher zien we in de sector vaak dat problemen opgelost worden door  met een clubje experts en juristen aan tafel te gaan zitten en een oplossing, of contract  te ontwerpen. De interactie met de markt is daarbij beperkt. Bij groepscontracten geloof ik dat die interactie juist van groot belang is om de oplossing te laten werken. Ik ben ingestapt met het idee zo dicht mogelijk bij die contracten van de sector te blijven en van daaruit in gesprek te gaan met de klant en te onderzoeken wat voor beide partijen werkt.

Welke uitdagingen kwamen jullie tegen bij het maken van afspraken en opstellen van de contracten?

Als je zulke gesprekken ingaat is het principe natuurlijk heel simpel. Je krijgt een gezamenlijke grens op basis van wat je in het verleden hebt gedaan. En dat mag je dan vervolgens invullen. Maar daarna zijn er nog een boel dealbreakers. Zoals, wat gebeurt er als iemand intreedt? Wat als iemand uittreedt? Wat nou als er een overschrijding plaatsvindt? Wat gebeurt er dan met de aansprakelijkheid en risico's? Dus het is veel onderhandelen. Maar dan kom je tot een pakket van afspraken die werken.

Hoe zit het als er een nieuw bedrijf wil intreden, of er iemand uit wil?

Als er iemand wil toetreden, zullen we de nieuwe groepscapaciteit gaan bepalen op dezelfde manier als we nu gedaan hebben. We kijken naar het bestaande profiel van de groep en voegen daar het historische profiel van het nieuwe bedrijf aan toe. Vervolgens beoordelen we de net-impact, kijken of er extra beperkingen nodig zijn tijdens piekmomenten in het net,  en dat wordt de nieuwe gezamenlijke grens. In het contract leggen we altijd vast welk deel van de totale capaciteit van de groep gekoppeld is aan welke deelnemer. Dit zorgt ervoor dat iedereen van tevoren weet hoeveel de groepsgrens verlaagt als iemand de groep verlaat.

“We hebben ook al aanmeldingen van bedrijven die geen aansluiting kunnen krijgen, maar dat misschien wel via zo’n energy hub zouden kunnen, als er genoeg flex blijkt te zijn”

Het zijn nu vier bedrijven. Zijn er ambities om dit te laten groeien?
Absoluut, ja. Hun ambitie is om van het hele bedrijventerrein een energy hub te maken. Ik weet ook dat ze al best wat aanmeldingen hebben van bedrijven die graag zouden willen instappen.We hebben ook al aanmeldingen van bedrijven die geen aansluiting kunnen krijgen, maar dat misschien wel via zo’n energy hub zouden kunnen, als er genoeg flex blijkt te zijn. Dus de ambitie is zeker om nog te groeien.

“Ik denk dat dit echt een stap richting de toekomst is, waarbij bestaande bedrijven zich sociaal moeten opstellen om ruimte te maken voor toekomstige bedrijven”

Kunnen nieuwe bedrijven ook ruimte krijgen door de batterijen en hoe regelen bedrijven dit onderling?

Dat is mogelijk. We hebben momenteel vier bedrijven die samen 900 kilowatt capaciteit hebben. Als er een vijfde bedrijf bij komt met nul capaciteit, dan blijft de totale groepscapaciteit 900 kilowatt. Dit nieuwe bedrijf krijgt dan een aansluiting met een aansluit- en transportovereenkomst (ATO) van 0 gecontracteerd transportvermogen (GTV). Echter, dit betekent dat als de energy hub op enig moment faalt, of er lijkt geen capaciteit meer te zijn, dit bedrijf zonder capaciteit achterblijft. Dit is een risico dat een bedrijf moet accepteren. We zullen altijd grondige gesprekken hierover voeren, ook omdat veel van deze afspraken privaatrechtelijk tussen de bedrijven onderling geregeld moeten worden, om te zorgen dat niemand benadeeld wordt. We vinden wel dat dit meer een zaak is van de bedrijven zelf.

Wat bedrijven nu vaak afspreken, is dat ze waar mogelijk de benodigde data verschaffen en waar mogelijk ook zaken stuurbaar maken. Vervolgens is het aan degene die het platform managet om met de meetgegevens van de flexibele assets en standaard elektriciteitsmeters te kijken wat er kan. Op basis daarvan kan besloten worden of er een nieuw bedrijf bij kan of niet. Er zijn nog geen afspraken over hoe de betalingen zouden verlopen of soortgelijke zaken, want er zou wel een vergoeding moeten zijn voor het feit dat andere bedrijven flex leveren zodat een nieuw bedrijf erbij kan. Maar dat is allemaal nog niet rond. Ik denk dat dit echt een stap richting de toekomst is, waarbij bestaande bedrijven zich sociaal moeten opstellen om ruimte te maken voor toekomstige bedrijven.

Ontstaat er op deze manier geen ongelijkheid tussen bestaande bedrijven met contract en nieuwe bedrijven zonder contract?
Het ligt eraan hoe ver je in de toekomst wil kijken, maar als er geen congestie meer is, heeft natuurlijk iedereen alle ruimte. In de tussentijd kunnen de kosten binnen de energy hub voor sommige bedrijven wat duurder uitvallen, afhankelijk van de afspraken die gemaakt worden. Het hangt af van deze afspraken hoe kostbaar en onzeker het wordt voor nieuwe bedrijven om zich aan te sluiten bij een energy hub.

Wat als het fout gaat en er meer vermogen gebruikt wordt dan het contract toestaat? 

Als er overtredingen plaatsvinden, hanteren we als netbeheerder het 'three strikes you’re out'-principe, wat betekent dat we het recht hebben de overeenkomst te beëindigen als overtredingen zich voordoen. Gezien het een pilot betreft en we nog in de opstartfase zitten, zullen we het niet direct doen, maar dit is wel de afspraak. Verder, als de netveiligheid in het geding komt, hebben we ook de mogelijkheid om het contract te beëindigen.

Wil je als netbeheerder niet meer zekerheid hebben dat er geen overtredingen plaatsvinden, bijvoorbeeld doordat iemand afgeschakeld wordt?

In het geval van Tholen is de lokale netgrens deels van belang. Echter, de belangrijkste congestieproblemen vinden plaats op hogere netvlakken, wat betekent dat de impact van een eventuele overschrijding op het net beperkt blijft. Mocht dit bij een andere energy hub wel kritiek liggen, dan zullen we daar met maatwerk naar moeten kijken.

“Ik geloof er sterk in dat we deze groepscontracten nodig hebben in Nederland, vooral als we kijken naar de stimulans om zonnepanelen en laadpalen stuurbaar te maken, en het onderzoek naar energiebesparing en het investeren in batterijen”

Hoe zie je de de rol van energy hubs in het energiesysteem, zijn die ook na netcongestie relevant?

Ik geloof er sterk in dat we deze energy hubs nodig hebben in Nederland, vooral als we kijken naar de stimulans om zonnepanelen en laadpalen stuurbaar te maken, en het onderzoek naar energiebesparing en het investeren in batterijen. Het is niet realistisch om dit van alle individuele MKB'ers te verwachten. Daarom is het opzetten van energy hubs, waar deze kennis en technologieën gecentraliseerd kunnen worden, van cruciaal belang.

Ook na netcongestie blijven de hubs relevant. Ik geloof dat netcongestie nog lang zal aanhouden, met alle elektrificatie die eraan komt. Maar zelfs als de netcongestie is opgelost, betekent dat niet dat de energyhubs zullen ophouden te bestaan. Het groepscontract met de netbeheerder zal mogelijk aangepast worden en de capaciteitsgrens zal naar boven worden bijgesteld. Maar ik denk dat bedrijven energie blijven uitwisselen en de slimmere inregeling houden. Die besparing en de mogelijkheid om gezamenlijk in te kopen levert voor bedrijven voordeel op. 

Foto van STEDIN: Praktijkvoorbeeld pilot e-hub Tholen video

Hoeveel bedrijven of hoeveel gebieden zijn er nu geïnteresseerd in energy hubs bij Stedin?

Dat zijn er tientallen. Een deel daarvan is omdat ze een te rooskleurig beeld hebben van wat het is. Het zijn van een energy hub of het vormen van een energy hub is echt heel veel werk. Je moet o.a nadenken over gedragsverandering en hoe je de sturing gaat financieren. Het kost ook veel tijd en motivatie om iedereen bij elkaar te halen. Bij veel bedrijventerreinen leeft bovendien een misverstand over het concept van energy hubs. Vaak denken ze dat de gecontracteerde capaciteit die zij en hun buren gecontracteerd hebben kunnen optellen, en als er nog ruimte overblijft dat slim gebruikt kan worden. Dit komt vaak voort uit een combinatie van wanhoop en hoop om niet beperkt te worden door capaciteitstekorten bij uitbreidingen of verduurzamingsprojecten. Maar in werkelijkheid werkt het niet zo. Bijvoorbeeld, de bedrijven in Tholen hadden samen 1116 kilowatt gecontracteerd, maar het groepsvermogen dat uiteindelijk toegekend werd, is 900 kilowatt, gebaseerd op de piekcapaciteit die in het verleden gebruikt werd. Ze hebben dus niet meer capaciteit gekregen dan wat historisch gebruikt was. Bedrijventerreinen die denken dat ze eenvoudig extra netcapaciteit kunnen benutten die door hun buren niet gebruikt wordt, zullen tegen problemen aanlopen. In het verleden is er namelijk meer ruimte gecontracteerd dan het net aan kan. Dat was nooit een probleem, omdat de pieken in gebruik niet tegelijk vielen. Als iedereen nu wel gelijktijdig zijn maximale capaciteit gaat gebruiken, dan valt het net om. Het groepsvermogen zal daarom altijd lager zijn dan de som van de individuele contracten. Gelukkig zijn er ook veel terreinen die met een betere motivatie en een realistischer begrip van de mogelijkheden bezig zijn een energy hub op te zetten.

En wat zou de motivatie moeten zijn om deel te nemen aan een energy hub?

Wat ik in Tholen zag is dat ze energiebewust bezig willen zijn en samen tot goede deals komen. Zoals uitwisseling van warmte. Wat voor de een afval is, is voor de ander zijn input. Maar ook gezamenlijke inkoop van assets, gezamenlijk kennis aan boord halen en een gezamenlijk besturingsplatform. Dat zijn allemaal dingen waar naast netcapaciteit ook hele andere goede redenen voor zijn. Zoals het feit dat je goedkoper energie kan inkopen en assets kunt krijgen, dat je risico kan delen en dat je de kosten voor kennisvergaring spreidt. En dat je eventueel kunt handelen op de energiemarkten.

Wat was de rol van netcongestie bij de vorming van de energy hub in Tholen?

In Tholen wilden ze al een energiehub vormen voordat wij als netbeheerder officieel congestie aankondigden, dus dit was niet de aanleiding. Wel kan de hub nu nog meer waarde opleveren, doordat er ondanks de congestie mogelijk toch ruimte gemaakt kan worden voor meer bedrijven, of uitbreidingen. Ook levert het leveren van flexcapaciteit aan de omgeving in de toekomst maatschappelijke waarde op. Door efficiënter met energie om te gaan zullen we uiteindelijk minder dikke kabels hoeven neer te leggen.

Rob Jetten stelde vorig jaar 161 miljoen beschikbaar voor het begeleiden van Energy Hubs en het oplossen van netcongestie. Netbeheerders gaven tegelijkertijd aan eerst te willen vertragen en daarna te versnellen. Wat gaat dat versnellen inhouden?

Wat ik bij ons zie is dat dit contract voor Tholen veel maatwerk is. Zo staat het contract dat ik heb gesloten, in mijn SharePoint map. De handhaving gaat via een Power BI dashboard dat iemand geklust heeft. Wat we uiteindelijk willen is dat dit allemaal in onze reguliere systemen past zodat we gelijk duizenden bedrijventerreinen zo’n contract kunnen aanbieden. Dat is waar we nu hard mee bezig zijn. Via welke systemen moet dit lopen? Waar loop je dan tegenaan en hoe krijgen we dit gehandhaafd? Dat moet dit jaar gaan lukken.

Zijn de uitdagingen die op jullie afkomen in de komende jaren te overzien?
Je ziet dat er de komende jaren nog veel grote verzwaringsprojecten nodig zijn om netcongestie het hoofd te bieden. Ondanks de uitdagingen zie ik veel positieve ontwikkelingen. We hanteren bij Stedin een strategie van 'bouwen, bouwen, bouwen', waarbij het concept van 'maakbaarheid' centraal staat. Als een gek wordt overal nieuw personeel aangenomen en er worden betere analyses gemaakt. Gemeenten en provincies zijn zich nu ook meer bewust van de impact van netcongestie en versnellen bijvoorbeeld vergunningsprocessen. Dit helpt ons enorm bij het plaatsen van infrastructuur zoals kleine laagspanningshuisjes in stedelijke gebieden. Ik heb er wel vertrouwen in dat we hier samen in deze challenge beter uitkomen. Op dit moment zie je helaas nog wel dat soms diesel en gas generatoren geplaatst worden om voldoende elektriciteit te leveren na elektrificering. Dan troost ik me met de gedachte dat dit tijdelijk is en terwijl wij het net verzwaren de energietransitie door kan gaan. 

Kaarten transportcapaciteit van 02 juli 2024

Op onderstaande kaarten maakt STEDIN inzichtelijk wat de transportcapaciteit voor teruglevering en afname in het Stedin-gebied is. De kaarten zijn indicatief en u kunt hier geen rechten aan ontlenen. Meer informatie 

Je zei het belangrijk te vinden om dicht bij de gebruiker te staan, en van daaruit het contract te maken. Zie je dat meer gebeuren bij Stedin?

Ja, zeker. Ik denk dat veel mensen in de sector, zelfs degenen die wat verder van de dagelijkse praktijk afstaan, daar met de beste bedoelingen zitten en actief communiceren met brancheverenigingen om input te verzamelen. Vanuit de afdeling innovatie, en ook bij ons team van propositiemanagement, hebben we echter een uniek voordeel. Wij kunnen direct op de werkvloer zijn, direct in gesprek gaan met de gebruikers en echt zien wat er speelt. Soms is het een uitdaging om alle feedback die we verzamelen effectief te verspreiden binnen de sector. We streven ernaar om hierin te verbeteren. Bij alle pilots en tijdens de ontwikkeling van nieuwe proposities proberen we altijd nauw samen te werken met de klant.

Wat zou je willen meegeven aan energy hubs die bezig zijn, maar nog niet het contract hebben?

Ten eerste, zou ik de verwachtingen wat willen temperen voor veel bedrijventerreinen. Zoals ik al eerder aangaf, de verwachting dat je capaciteit kunt poolen en dat alles in orde is, klopt gewoon niet. Dat is een belangrijk punt dat ik iedereen mee wil geven. Daarnaast, zou ik ook tegen alle betrokken partijen willen zeggen, waaronder gemeenten en provincies, zorg dat jullie op één lijn zitten. Verder, zorg voor financiering zodat je haalbaarheidsstudies en dergelijke kunt uitvoeren. En tot slot, blijf goed bezig en ga zo door. Ik geloof echt in dit initiatief. In het energiesysteem van de toekomst, zelfs zonder congestie, zal nog steeds veel flexibiliteit nodig zijn. Dat zijn we nu aan het organiseren. Dus zelfs als het dit jaar nog niet nuttig lijkt, zal het dat over vijf jaar zeker zijn.